Artykuł
Pałace i folwarki:
Zespół pałacowy z folwarkiem w Kondratowicach - Zespół pałacowy z folwarkiem powstał w połowie XVII w., następnie został przebudowany w II połowie XIX w. Jest to budynek jednopiętrowy z dachem czterospadowym. Elewacje ozdobione gzymsami między kondygnacyjnymi, wieńczącymi i podokiennymi, a także częściowo boniowaniem. Główne wejście od wschodu z czterema pilastrami na pozornym ryzalicie, nad oknem piętra kartusz z datą budowy pałacu. Okna w większości mają ozdobne obramienia. Do wejścia budynku prowadzi droga z kamiennym mostem na fosie. Od zachodniej strony znajduje się park o powierzchni 2 ha. Obecnie zabytek jest pięknie odrestaurowany.
Pałac w Prusach:
Renesansowy pałac został zbudowany w 1608 r., następnie przebudowany w XVIII w. Jest to założenie kwadratowe z dziedzińcem w środku, z ryzalitem od wschodu, otoczone fosą napełnioną wodą. Od frontu przez fosę przerzucony kamienny most prowadzący do bramy, nad którą umieszczony jest kartusz herbowy oraz rok budowy. Pałac zbudowany jest z cegły, otynkowany z narożami boniowanymi. Cały obiekt podpiwniczony, piętrowy. Zachowały się sklepienia kolebkowe. Wewnątrz znajdowała się kaplica ozdobiona freskami. Organy i ołtarz przeniesiono do kościoła parafialnego w Prusach. Obecnie budynek znajduje się w ruinie. Za parkiem rozciąga się krajobrazowy park, w drzewostanie można zaobserwować: lipy, dęby, jesiony, świerki, graby, topole, jawory, modrzew, miłorząb, buk, wierzba płacząca i sosna czarna. Kilka drzew świadczy o starym założeniu albo pozostałości pierwotnego lasu nad przepływającą tu Małą Ślężą.
Renesansowy dwór w Białobrzeziu:
Wzniesiony w 1553 r. w II połowie XVIII w. i w 1886 r. modernizowany i w niewielkim stopniu rozbudowany. Zabytek został wzniesiony z kamienia i cegły, na planie prostokąta z silnym rozalitem w elewacji wschodniej. Posiadał trzy kondygnacje. Wokół okien znajdowały się renesansowe obramowania oraz relikty wykusza. Przy dworze usytuowany był rozległy park założony w latach 30-tych XIX w. W drzewostanie można spotkać lipy, buki, jesion wyniosły, kasztanowce, topolę czarną, platany klonolistne, głogi i robinie. Obecnie budynek znajduje się w ruinie.
Pałac w Komorowicach:
Został wybudowany jako siedziba rycerska w 1630 r., odnawiany w 1730 r., następnie rozbudowany w 1772 r. oraz na początku XX w. Jest to budynek położony na planie litery T, dwupiętrowy, pokryty dachami czterospadowymi. Elewacje pałacu ozdobione są gzymsami międzykondygnacyjnym i podokiennym na pierwszym piętrze oraz niby lizenami utworzonymi z jaśniejszego tynku. Na elewacjach zachowały się trzy kartusze, we wnętrzu niektóre stropy krzyżowe i kolebkowe.
Pałac w Jezierzycach Małych:
Barokowy pałac został wybudowany w I poł. XVIII w., następnie przebudowany na początku XX w. Jest to jednopiętrowa budowla z kamienia i cegły z czterospadowym dachem. Od frontu duży ryzalit, w którym mieści się klatka schodowa i kilka pomieszczeń. Elewacja parkowa z pilastrami, portalem drzwiowym i boniowanymi pasami. Wokół pałacu znajdowały się ogrody ozdobne z układem ścieżek, ciekami, zbiornikami wodnymi, swobodnym układem zieleni wysokiej i wzgórkiem widokowym.
Pałac w Lipowej:
Pałac wzniesiony został na początku XVIII w. na planie prostokąta, przebudowany w XVIII w. i w końcu XIX w. Wykazuje cechy renesansu i neorenesansu. Jest to budowla murowana, dwukondygnacyjna, pokryta dachem łamanym, dwuspadowym. Od strony północnej parterowa dobudówka. Od strony wschodniej i zachodniej ozdobne neorenesansowe szczyty. W elewacji południowej neobarokowy portal. Obramienia okien barokowe. Część pomieszczeń parteru nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami oraz sklepieniem krzyżowym. Elewacje podzielone gzymsami międzykondygnacyjnymi oraz wieńczącymi. Przy pałacu znajduje się park obsadzony lipami, klonami, platanami, dębami, jesionami, świerkami, topolami, brzozami, bukami oraz kasztanowcami.
Pałac w Żelowicach:
Zabytek został przebudowany w końcu XIX w. Jest to założenie kwadratowe, murowane. W części środkowej podwyższone, z dwoma okrągłymi basztami na narożnikach od tyłu. Dachy czterospadowe, kryte blachą. W głównym wejściu znajduje się portal z tympanonem łukowym. Całość budynku zachowała się w dobrym stanie.
Kościoły:
Kościół parafialny p. w. Św. Wawrzyńca:
kościół gotycko – renesansowy, wzniesiony w XIII w., zasklepiony w 1497r. Jest to budowla złożona na planie prostokąta z kwadratowa wieżą od zachodu, oskarpowana z dachem dwuspadowym, krytym dachówką. Otwory okienne w części południowej ostrołukowe, w części północnej eliptyczno – łukowe. Piękne portale; północny z końca XIII w. ostrołukowy z półkolumnami, południowa z przełomu XV/XVI w. dwuramiennym ściętym łukami, a zachodni (w wieży) – z łukiem odcinkowym, z neogotyckimi sterczynami nałożonymi na ścianę. Na ścianie południowej – zegar słoneczny. Wnętrze o układzie dwunawowym. Północna, starsza część, zbudowana w końcu XIII w., zasklepiona w 1497r. ma ona kwadratowe prezbiterium nakryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz nawę krytą dwuprzęsłowym sklepieniem gwiaździstym. Nawa południowa ma sklepienie kolebkowe z lunetami. Ołtarze barokowe z XVIII w., chrzcielnica manierystyczna – początek XVII w., rzeźby św. Józef i główka aniołka – barokowe z końca XVII w., św. Grzegorz – początek XVIII w., obraz „Uwolnienie św. Piotra”- olej na płótnie z 1 poł. XVIII w., renesansowa płyta nagrobna z piaskowca z pocz. XVII w. Dwie kolumny z gotyckimi kapitelami z końca XIII w. Okno gotyckie z początku XIV w. Stalle i drzwi manierystyczne z początku XVII w. Spizowy dzwon z początku XVI w. Wieża kościelna została dodana po II wojnie światowej.
Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Żelowicach:
kościół znajduje się na szczycie wzniesienia, ukryty wśród starodrzewia naturalistycznego parku. Powstał z dawnej kaplicy, która została przebudowana w latach 1860-65. Zabytek, w stylu neogotyckim, wykonany z cegły, jest budowlą trójnawową. Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego odremontowano w latach osiemdziesiątych z dużą dbałością o zachowanie starych elementów.
Kościół filialny p.w. św. Andrzeja Boboli w Zarzycy:
Zabytkowy kościół p.w. św. Andrzeja Boboli został wzniesiony w 1612 r., przebudowany w XVIII w, następnie restaurowany w latach 60-tych. Jest to budowla murowana w formie krzyża, ze stromymi dachami, krytymi gontem z sygnaturką drewnianą.